W zdrowym ciele zdrowy duch (łac. Mens sana in corpore sano) – ta łacińska sentencja napędzała niegdyś do działania Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, w którym swoje korzenie miało także harcerstwo. Może nie jest ona złotą receptą na wszystkie problemy dzisiejszej młodzieży, ale trudno nie odnieść wrażenia, że dość daleko odeszliśmy od sportowych ideałów harcerstwa sprzed 100 lat… Z jakim skutkiem?
Istotę życia skautowego stanowi pełne tężyzny życie w terenie. Przyniosą stamtąd zdrowie i szczęście, zręczność, zaradność – pisał gen. Baden-Powell. Ta myśl szczególnie w Polsce padła na podatny grunt. Młodzi skauci przygotowywali się przecież do walki o niepodległość, a to wymagało fizycznej sprawności, zręczności, dobrego oka. Poranne zaprawy, zbiorowe ćwiczenia, hartowanie ciała na obozach czy biwakach były codziennością. Nawet w czasie okupacji szaroszeregowcy batalionu „Zośka” uprawiali codzienną gimnastykę, która była tak samo obowiązkowa jak nauka strzelania czy taktyki. Ale sprawności fizycznej uczono też młodszych. W ramach „Akcji M” Szare Szeregi organizowały dla młodzieży spoza Związku zajęcia z siatkówki, piłki nożnej, a nawet mecze bokserskie, zaś zawiszacy urządzali całe zawody sportowe.
Minęło kilkadziesiąt lat. Jest rok 1989. Hm. Stefan Mirowski, wkrótce przewodniczący ZHP, przyjmuje zaproszenie na harcerską uroczystość: Cieszyłem się – dawno nie widziałem harcerskiej defilady. Jednak to, co zobaczyłem, trochę mnie zasmuciło. Ta młodzież, wprawdzie wyrośnięta, niby dorodna, ale postawa przygarbiona, krok niesprawny, na twarzach widać było zmęczenie po półgodzinnym apelu. A co zanotowałby dziś?
Co powiedziałby, widząc wyniki badań warszawskiej AWF, które pokazują, że po kolejnych 30 latach dzieciaki są jeszcze mniej sprawne? Trzy dekady temu uczniowie podstawówek skakali z miejsca w dal 1,29 m, dziś najwyżej 1 metr, dystans 600 metrów przebiegali średnio w ok. 3 minuty, dziś wloką się o 40 sekund wolniej, a najgorzej wypadają pod względem siły – przed erą internetu uczeń potrafił wytrzymać w zwisie 17 sekund, teraz ledwie 7… Jak zareagowałby na wyniki innych badań, które pokazują, że co piąty nastolatek ma nadwagę lub otyłość, że prawie trzy czwarte przyznaje się do bardzo słabej, słabej lub ledwie dostatecznej aktywności fizycznej, a cukrzyca zbiera żniwo wśród coraz młodszych? I to w czasach, gdy – teoretycznie – sport uprawia dwa razy więcej osób niż wspomniane 30 lat temu. Problem w tym, że bardzo często kończy się to tylko… „słitfocią” na siłowni.
Gdzie my, harcerze, jesteśmy w tym wszystkim? Narzędzi mamy sporo: rajdy piesze, rowerowe, kajakowe, zawody na orientację, turnieje piłkarskie, zajęcia wspinaczkowe lub jeździeckie… Ale uderzmy się też w (często cherlawe) piersi. Ile naprawdę w naszych programach, projektach, strategiach, a nawet zwykłych zbiórkach jest aktywności fizycznej? Jak często „robimy harcerstwo” online, w komputerze czy smartfonie, a jak często wychodzimy z drużyną na zbiórkę w terenie? Ile mówimy o właściwym odżywianiu, jak naprawdę wygląda obozowe menu i poranna gimnastyka? Jaki jest nasz osobisty przykład? Czy my, instruktorzy, potrafimy „zarazić” sportem, aktywnością fizyczną, zdrowym trybem życia swoich podopiecznych? Misja ZHP wymienia, niestety, rozwój fizyczny na ostatnim miejscu, a w SIM sportowe sprawności stanowią na tle innych dość skromną grupę…
Dużo uwagi poświęcamy zdrowiu psychicznemu młodzieży. To dobrze. Nie zapominajmy jednak, że w wielu przypadkach na obniżony nastrój, lęki, a nawet depresję świetnym lekarstwem (a przynajmniej znaczącym wsparciem) jest ruch, aktywność fizyczna, która karmi nasz mózg ożywczym koktajlem endorfin, serotoniny, dopaminy, reguluje poziom cukru, zapobiega chorobom, nie wspominając o dziesiątkach innych powodów, dla których warto się ruszać.
Więc… kto, jak nie my? Możemy się oczywiście oglądać na rodziców, szkołę, kluby sportowe, ale pamiętajmy, że harcerstwo w swoim DNA ma zapisane nie tylko sprawności, ale i SPRAWNOŚĆ.
